Soorten intelligentie

Analytische intelligentie

Analytische intelligentie verwijst naar abstract redeneren en de vaardigheid om met iets om te gaan dat nog niet eerder gebeurd is zoals nieuwe informatie analyseren. Resing en Drenth (2001) omschrijven analytische intelligentie als alle verstandelijke vermogens, processen en vaardigheden die ervoor zorgen dat we abstract, logisch en samenhangend kunnen nadenken, problemen kunnen oplossen en relaties of verbanden kunnen leggen. Het is deze vorm van intelligentie die we typisch nodig hebben op school om goed te kunnen presteren. Intelligentietests, zoals de IQ-test, zijn dan ook ontwikkeld om analytische intelligentie te meten met als doel de prestaties op school of in het later beroep te voorspellen.

Praktische intelligentie

Praktische intelligentie verwijst naar hoe competent iemand is in de voor hem of haar alledaagse situaties; bijvoorbeeld in welke mate iemand oplossingen vindt voor alledaagse problemen op het werk of thuis. Het verwijst als het ware naar de mate waarin iemand een expert geworden is in zijn of haar dagelijkse (en dus bekende), praktische taken.

Sociale intelligentie

Sternberg onderscheidt aan de intelligentie een contextuele kant, een ervaringskant en een componentenkant. De contextuele kant is de mate waarin iemand snel kan inspelen op de eisen van de omgeving, en ook snel kan zien of hij of zij tegen die taak is opgewassen, hulp kan gaan zoeken, of de taak zo kan wijzigen dat hij of zij die toch aan kan. Dit is de praktische intelligentie uit het dagelijks leven. Belangrijk hierin is de sociale intelligentie of sociale cognitie. De ervaringskant is het gemak waarin iemand al denkende en doende op ideeën komt en inventief kan zijn in het leggen van verbanden tussen al bekende en nieuwe problemen. Dit is dus de creatieve gerichtheid van het brein. De componentenkant betreft het analytisch proces dat in het brein plaatsvindt als een probleem moet worden opgelost. Welke denkstrategieën worden daarbij gebruikt en welke denkstappen gezet? En in welke volgorde? Deze kant van de intelligentie sluit het meest aan bij wat er in het onderwijs van leerlingen wordt gevraagd.

Emotionele intelligentie

Goleman heeft naast de rationele aspecten aandacht gevraagd voor de emotionele intelligentie. Hierin zijn zelfkennis, verplaatsing in de gedachten en gevoelens van anderen en het vermogen tot samenwerken met, en aansturing van, anderen belangrijke componenten. Het begrip komt sterk overeen met dat van de sociale intelligentie. Goleman heeft voor deze vorm van intelligentie ook een test ontwikkeld, de EQ-test genoemd, analoog aan de IQ-tests. Hierbij moet worden opgemerkt dat de term 'emotionele intelligentie' strikt gezien een verkeerde is, aangezien het woord intelligentie per definitie verwijst naar de intellectuele vermogens en niet naar de emotionele.

Creativitieve intelligentie

Meestal worden onder het begrip intelligentie niet eigenschappen als creativiteit en wijsheid begrepen. Guilford sprak echter van divergente productie, een vorm van intelligentie die veel gemeen heeft met creativiteit. Ook Sternbergs synthetische intelligentie heeft hiermee te maken. De psycholoog Raymond B. Cattell maakte verder een onderscheid tussen twee vormen van intelligentie die hij aanduidde als fluïde intelligentie en gekristalliseerde intelligentie. De eerste vorm had vooral te maken met het vermogen om snel en abstract te kunnen denken, de tweede vorm met kennis en ervaring. Wijsheid kan men beschouwen als een variant op deze tweede vorm.

Spirituele intelligentie

‘Spirituele Intelligentie (SQ) is de motor die je persoonlijke groei aandrijft, waarmee je bepaalt wat echt bij je past en die je in staat stelt de juiste keuzes in het leven te maken’ (Dr. Altazar Rossiter).

‘Het is de mate waarin je je bewust bent van wat zingeving voor jou persoonlijk is en hoe je dat in de wereld neerzet. De kwaliteit van deze intelligentievorm wordt medebepaald door je vermogen om vrede in jezelf te ervaren, als een deel van jezelf waar altijd eenheid heerst. Je kunt beseffen dat deze vredige eenheid zich ook in anderen en buiten jezelf bevindt. SQ geeft je ook een drang tot uitdrukking van je authentieke zelf en helpt je om compassie, liefde en dankbaarheid een belangrijke rol in je leven te geven. Dit authentieke zelf kun je zien als je ziel of je hogere zelf, wat een bron van wijsheid is’.

‘Je vermogen om naar dit authentieke zelf te luisteren en je gedachten, gedrag en daden in één lijn hiermee te zetten, maakt je spiritueel intelligent. SQ staat overigens los van filosofie of religie en is een aantal vaardigheden die je steeds verder kunt ontwikkelen’. (Saskia Chatillon)

De kernwaarden van spirituele intelligentie zijn verbondenheid, compassie, verantwoordelijkheid, balans, eenheid en dienstbaarheid. ( R. Hamsikova)